Onderzoek toont aan dat 86,4 % van de Brusselse vrouwen in haar leven al seksuele intimidatie heeft ervaren. Seksuele intimidatie en de openbare ruimte worden volgens studies sterk aan elkaar gelinkt. Openbare plaatsen in de stad voelen nog steeds niet veilig aan voor Brusselse vrouwen, die bepaalde plaatsen mijden of zelfs de algehele publieke ruimte vermijden wanneer mogelijk. Is seksuele intimidatie ten opzichte van vrouwen op straat een Brussels probleem, of is het een probleem dat zich net zoals in andere steden, ook in Brussel voordoet?
De Brusselse openbare ruimte komt regelmatig in opspraak als decor van intimidatie. Volgens een onderzoek uitgevoerd in de hoofdstad, kreeg 86,4% van de Brusselse vrouwen in haar leven reeds te maken met seksuele intimidatie. Over het algemeen, duiden Brusselse vrouwen het ongepast staren of gluren (56,1%), ongewenste aanrakingen, omhelzingen of kussen (53,3%), seksueel getinte opmerkingen of grappen (49,9%), en opdringerige opmerkingen over het uiterlijk (46,4%), aan als meest voorkomende vormen van intimidatie. In de vier gevallen kan de seksuele aard van de intimidatie niet genegeerd worden. Wat verder opvalt, is dat de onbekende persoon in elk van deze vormen van intimidatie wordt aangeduid als verantwoordelijke.
Het voorval dat de Brusselse vrouwen als het ergste ervaren, namelijk ongewenste aanrakingen, omhelzingen of kussen, vindt meestal plaats op een openbare plaats en door een onbekende persoon. De meest voorkomende gevolgen voor vrouwen die dergelijk voorval meemaakten, zijn een gevoel van kwetsbaarheid (53%), angstgevoelens (18,4%) en verlies van zelfvertrouwen (18,2%). In verschillende gevallen worden ook depressies (7,9%) en paniekaanvallen (3,6%) beschreven als gevolgen van dergelijke seksuele intimidatie. Europees onderzoek toont eveneens aan dat zowel de psychologische en fysieke gevolgen van geweld in grotere mate aanwezig zijn wanneer het geweld van seksuele aard is. Verder gaf iets meer dan één vijfde (22.56%) van de vrouwen die ooit ongewenste aanrakingen ervaarden aan dat ze hier nooit met iemand over spraken. Het percentage officiële stappen die werden genomen door deze vrouwen, zoals een aangifte, ligt slechts op 3,6%. Verder werden in 2019 over heel België slechts 71 processen verbaal opgemaakt in verband met seksuele intimidatie op straat. De zwijgcultuur en het taboe rond seksuele intimidatie leeft nog steeds. Het is tijd om de feiten onder ogen te zien aan de hand van gerapporteerde cijfers om zo het onderwerp verder bespreekbaar te maken.
De openbare ruimte als decor
De openbare ruimte speelt een belangrijke rol bij seksuele intimidatie aangezien het een plek is waar onbekenden regelmatig met elkaar in interactie treden. Ook het Brusselse plan ter bestrijding van geweld tegen vrouwen voor 2020-2024 erkent de rol van de publieke ruimte in de kwestie rond (seksuele) intimidatie. Wat bovendien verder opvalt aan het plan is dat in de thematische werkgroepen omtrent geweldbestrijding in Brussel, Mobiliteit en Openbare Werken, en Stedenbouw en Ruimtelijke Ordening eveneens betrokken worden. Dit is een duidelijke indicatie van de rol die de publieke ruimte speelt in geweld op straat, waaronder seksuele intimidatie.
“Jonge vrouwen voelen zich minder vrij op publieke plaatsen”
De studie naar seksuele intimidatie bij Brusselse vrouwen, onderzocht eveneens het gedrag dat deze vrouwen stellen uit angst voor fysiek geweld. De meest voorkomende gedragingen om fysiek geweld te vermijden zijn het vermijden van plaatsen waar weinig mensen komen, zoals sommige straten en parkeerplaatsen (waarvoor 78,3% van de vrouwen aangaf dit soms, vaak of altijd te doen) en het vermijden van bepaalde straten of wijken (waarvoor 71,1% van de vrouwen aangaf dit soms, vaak of altijd te doen). Dat deze gedragingen betrekking hebben tot de openbare ruimte, bevestigt opnieuw de belangrijke rol ervan in deze kwestie.
Andere onderzoeken toonden overigens aan dat de publieke ruimte over het algemeen beïnvloed wordt door gender. Wanneer vrouwen de publieke ruimte betreden, onderwerpen ze zich aan de ‘male gaze’ wat voor een hoger onveiligheidsgevoel in de openbare ruimte kan zorgen. Een onderzoek naar jongeren en jong adolescenten in de Brusselse publieke ruimte, bevestigt dit eveneens. Jonge vrouwen voelen zich minder vrij op publieke plaatsen en beslissen eveneens vaker om thuis te blijven dan jonge mannen. Bovendien, worden jonge vrouwen over het algemeen vaker het slachtoffer van seksuele intimidatie. Volgens Europees onderzoek ervaren Europese vrouwen die deel uitmaken van de leeftijdsgroep zestien tot negentwintig jaar het vaakst seksuele intimidatie.
De vooroordelen voorbij
In het Verdrag van Istanbul, inzake het voorkomen en bestrijden van geweld tegen vrouwen en huiselijk geweld, legt de Raad van Europa duidelijk het verband tussen de patriarchale en ongelijke samenleving enerzijds en het geweld tegen vrouwen anderzijds. Ook de onderlinge instandhouding van de beide fenomenen wordt door de Raad van Europa in dit verdrag benadrukt. Desondanks is het belangrijk te benadrukken dat seksuele intimidatie geen exclusieve vrouwenkwestie is. Uit Europees onderzoek blijkt namelijk dat intimidatie evenveel voorkomt bij vrouwen als bij mannen. Wel is het zo dat seksuele intimidatie meer voorkomt bij vrouwen (18%) dan bij mannen (6%). Ook blijken de daders van seksuele intimidatie niet steeds mannen te zijn. In het Brussels onderzoek1 gaven vrouwen aan dat in 51% van de gevallen van seksuele intimidatie enkel mannen verantwoordelijk waren, in 2,7% van de gevallen enkel vrouwen verantwoordelijk waren en in 45,5% van de gevallen zowel mannen als vrouwen verantwoordelijk waren.
De tegenstellingen tussen mannen en vrouwen in deze kwestie moeten benoemd worden zoals ze zijn. Vrouwen ondervinden inderdaad vaker last van seksuele intimidatie dan mannen en in een kleine meerderheid van de gevallen zijn enkel mannen hiervoor verantwoordelijk. Toch zijn ook mannen slachtoffers van seksuele intimidatie en zijn vrouwen eveneens verantwoordelijk voor seksuele intimidatie. Een bijkomend probleem is echter dat vrouwen in de openbare ruimte eveneens worden benadeeld door de ‘male gaze’, die hen extra zichtbaar maakt. Over het algemeen wordt de openbare ruimte dus meer opgeëist door mannen dan door vrouwen, wat een bijkomend gevoel van onzekerheid en onveiligheid in de hand kan werken.
Een Brussels probleem?
Vooral in grote steden blijkt straatintimidatie een probleem te zijn. Bovendien tonen specifieke onderzoeken aan dat seksuele intimidatie in de openbare ruimte een probleem is in Brussel. De vraag is echter of het ook effectief een Brussels probleem is. In hoeverre komt seksuele intimidatie op straat meer voor in Brussel dan in andere nationale en internationale steden?
“De Brusselse cijfers zijn effectief steeds hoog ”
Het Europees Agentschap voor Fundamentele Rechten (FRA) publiceerde onlangs een onderzoek naar onder andere intimidatie dat enquêtes afnam bij zowel mannen als vrouwen in de 27 Europese landen. Hieruit blijkt dat 41% van de bevraagde Europeanen intimidatie ervaarde in de 5 jaar voorafgaand aan het onderzoek. Voor België ligt dit cijfer iets hoger, op 52%. In het jaar voorafgaand aan het onderzoek ondervond 29% van de ondervraagde Europeanen intimidatie. De Belgische cijfers liggen hier beduidend hoger, namelijk op 38%. In vergelijking met de Europese cijfers, scoort België dus opmerkelijk slechter dan het gemiddelde.
Het Brusselse onderzoek1 naar intimidatie ten opzichte van vrouwen geeft eveneens aan dat de Brusselse cijfers effectief steeds hoog zijn in vergelijking met studies naar andere gebieden. Dit geldt voornamelijk voor seksuele intimidatie en niet-partnergeweld. Er worden in het onderzoek ook enkele mogelijke verklaringen geboden voor de hoge percentages. Grote steden, zoals Brussel, hebben vaak een hoog verstedelijkingsniveau en een hoger criminaliteitsniveau dan landelijke gebieden. Deze factoren worden in verband gebracht met het aantal gevallen van (seksuele) intimidatie. Een behoorlijk aantal vrouwen voelt zich effectief onveiliger in Brussel, maar dit kan dus ook samenhangen met de verhoogde criminaliteit in de stad. Bovendien is de kans om geweld te ervaren in een grote stad zoals Brussel statistisch gezien al groter, omdat er meer mensen op een relatief beperkte oppervlakte wonen en er dus nauwere interactie netwerken ontstaan die tot geweld kunnen leiden.
Hoewel er dus onderliggende verklaringen zijn voor seksueel geweld, die niet meteen iets met Brussel zelf te maken hebben, liegen de cijfers er niet om: er is veel (seksuele) intimidatie ten opzichte van vrouwen in Brussel. Dat betekent echter niet dat het enkel een Brussels probleem is. Op de vraag of seksuele intimidatie op straat een Brussels probleem is of niet, bestaat geen eenvoudig antwoord. Dat het een veelvoorkomend probleem is dat niet genegeerd mag worden, is ondertussen wel duidelijk.
Meer lezen?
An-Sofie Van Parys & Els Leye (2019). Onderzoeksrapport prevalentiestudie geweld op vrouwen in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest.
European Union Agency for Fundamental Rights (2021). Crime, Safety and Victims’ Rights: Summary.
SRB (2021, 8 maart). Politie opent jacht op seksistische mannen met discrete patrouilles: ‘We gaan hen zoeken’, De Morgen.
Brussels Hoofdstedelijk Gewest (2020). Brussels plan ter bestrijding van geweld tegen vrouwen 2020-2024.
Mattias De Backer (2019). Regimes of Visibility: Hanging Out in Brussels’ Public Spaces
Mattias De Backer (2020). Street harassment and social control of young Muslim woman in Brussels: destabilizing the public/private binary.
Raad van Europa (2011). Verdrag van Istanbul, Artikel 7.
Comments