Wij zochten het uit! Brussel was ooit een bruisende stad die zeer geliefd was door zowel binnenlandse als buitenlandse toeristen om eens gezellig op café of restaurant te gaan of om eens een weekendje te vertoeven. De stad is gekend voor haar lekkere klassiekers zoals de moules frites, de Brusselse wafels, de kaas- en garnaalkroketten en de overheerlijke chocolade. Nu echter leeft de stad al meer dan een jaar in crisis. Het was reeds bij de aanvang van de crisis duidelijk dat deze een grote impact zou nalaten. Meer dan een jaar na de eerste sluiting van de horeca, op vrijdagavond 13 maart 2020, maken we de balans op. (bron: NBB en view.brussels)
Lara Siberdt, Nele Theuwissen
Voor de coronacrisis
De coronacrisis kwam voor iedereen heel onverwacht. De horecazaken draaiden voor de coronacrisis op volle toeren en daarbovenop was er genoeg werkgelegenheid. De sector was over het algemeen succesvol. Zo kwamen er in 2019 726 nieuwe horecazaken bij en dat alleen in Brussel. In 2018 lag dat aantal zelfs nog hoger, met ongeveer 10% meer in vergelijking met 2019. Toch had niet elke zaak evenveel succes. Zo zijn de werkomstandigheden niet altijd optimaal (bijvoorbeeld lange werkdagen) en werken heel wat uitbaters niet altijd volgens de regels door bijvoorbeeld werknemers in het zwart uit te betalen. Desondanks deed de horeca het over het algemeen goed omwille van de goede lonen, flexibiliteit en goede loopbaanontwikkelingen.
Tijdens de coronacrisis
Gezondheidsmaatregelen
Op vrijdag 14 maart 2020 werden de restaurants en café’s verplicht om hun deuren te sluiten. Op 8 juni opende de sector haar deuren weer met volle hoop, maar deze maatregelen werden weer ingetrokken op 8 oktober voor de cafés en op 19 oktober voor de restaurants ten gevolge van een tweede golf. Als overlevingsmechanisme werd er overgestapt op take-away, wat de economische impact van de crisis lichtjes verminderde, maar natuurlijk was dit niets in vergelijking met een volledig bloeiende horeca sector.
De hotels mochten vanaf 18 maart 2020 enkel overnachtingen toelaten voor niet-toeristische doeleinden. Dit zorgde voor een enorme terugval in het aantal reservaties. Van juli 2019 tot juli 2020 daalde het aantal overnachtingen met 79,4%. De tweede golf leidde weliswaar niet voor een verplichte sluiting van de hotels, maar natuurlijk zorgde de sluiting van restaurants en andere activiteiten in de buurt ervoor dat de klanten steeds meer wegbleven.
Een volgende impact is de avondklok. In Brussel geldt er een avondklok van 22u ‘s avonds tot 6u ‘s ochtends. Tijdens die tijdspanne is het verboden om je in een publieke ruimte te begeven behalve als je daar dient te zijn voor je professionele verplaatsingen of andere essentiële redenen. Ook de horeca diende tijdens periodes van opening deze sluitingstijden te respecteren wat ervoor zorgde dat restaurants minder shiften konden inplannen. Tijdens periodes van sluiting mochten restaurants take-away diensten aanbieden tot 22u.
Daarnaast werden er enkele sanitaire maatregelen genomen, zo werd het dragen van een mondmasker verplicht voor zowel het personeel als de klanten indien deze laatste zich niet aan tafel bevonden. De tafels dienden ontsmet te worden na elk gebruik en er diende gewerkt te worden met individuele in plaats van grote verpakkingen. Voor café’s die normaal gezien aan de toog bedienen, viel deze maatregel zeer zwaar. Ook werd de horeca sinds 26 juli 2020 verplicht om bij te dragen aan de contacttracing en zo de gegevens van elke bezoeker bij te houden.
De tafels werden opgesplitst in bubbels naargelang welke grootte van bubbel op dat moment gold en per bubbel diende een afstand van 1,5 meter gerespecteerd te worden. Dit zorgde ervoor dat het aantal tafels zelfs tijdens de opening van de horeca enorm beperkt werd. Sommige zaken met kleine zalen konden slechts een beperkt aantal klanten ontvangen. Indien ze meer klanten wilden ontvangen dienden de uitbaters plexiglas te voorzien om de bubbels van elkaar te scheiden.
Steunmaatregelen
Tijdens de crisis werden er verschillende maatregelen genomen om de sector uit de nood te helpen. Zo was de organisatie van evenementen tot 31 december 2020 volledig aftrekbaar en werd het gekende btw-tarief van 21% verlaagd tot 6%. Het Brussels Waarborgfonds zorgde voor een overheidsgarantie op bankleningen. Brusselse ondernemingen werden gesteund door zowel hub.brussels alsook door de Federatie Horeca te Brussel die in de frontlinie ging strijden voor eerlijkere maatregelen voor haar sector. Er werd een eenmalige premie van 4.000 euro toegekend aan de horecabedrijven die verplicht hun deuren moesten sluiten.
Voorts genoten ook de hotels van enkele voordelen, zo werd de betaling van city tax afgeschaft tijdens het eerste semester van 2020. Daarnaast kregen de Brusselse hotels een premie van 200 euro per maand per kamer voor de periode van half maart tot eind augustus 2020. Ook werden er leningen aan lagere interestvoet aangeboden aan zowel de horeca zelf alsook aan de horecatoeleveranciers zodat deze wat meer marge hadden om hun betalingstermijnen voor de getroffen horeca te verlengen. Verder werd in verschillende Brusselse gemeenten de terrastaks sterk teruggetrokken.
Op 9 december 2020 besliste de ministerraad om een vernieuwd crisis-overbruggingsrecht voor 2021 in te voeren. Hier wou men geen enkele door de crisis getroffen zelfstandige uitsluiten, het eerdere overbruggingsrecht was namelijk wel exclusief. De horeca heeft dus ook recht op het overbruggingsrecht, een sociaal recht voor zelfstandigen waar geen premies voor betaald moeten worden. Indien een zelfstandige de deuren moest sluiten na een ministerieel besluit of door een beslissing van de lokale overheid heeft deze hier recht op.
In maart 2021 werd ook de Tetra-premie gestemd. Dit is een variabele premie waarvan het bedrag werd vastgesteld op basis van het aantal voltijdsequivalenten en het verschil van de omzet tussen het laatste kwartaal van 2019 en het laatste kwartaal van 2020. Wanneer een ReCa-onderneming een verlies leed van 40% of meer konden ze beroep doen op deze premie. Vanaf 60% verlies kregen ze een verhoogd bedrag. Vestigingen die in 2020 pas geopend waren en dus geen vergelijking konden voorleggen tussen de kwartalen kregen de minimumpremie, deze bedraagt 6250 euro. De maximumpremie voor de ReCa-sector is 45.000 euro.
Tot slot werden er ook enkele maatregelen genomen op gemeentelijk niveau. De stad Brussel koos er bijvoorbeeld voor om de jaarlijkse terrasbijdrage te halveren. Daarnaast bood de stad tijdens de periodes van opening aan horeca-uitbaters de mogelijkheid toe om hun terrassen tijdelijk uit te breiden zodat deze, in lijn met de sanitaire maatregelen, meer klanten konden ontvangen.
Werkgelegenheid
Brussel is de hoofdstad van België en daardoor dus een trekpleister voor toeristen. Hier maakt de horeca gretig gebruik van en daarom biedt deze sector dan ook veel werkgelegenheid. De horeca maakt namelijk 4,4% deel uit van alle werkplaatsen in heel Brussel. De horeca is dus met andere woorden enorm belangrijk voor Brussel en de Brusselaars zelf. Zo is 70,6% van alle Brusselse horecawerknemers in de hoofdstad zelf gedomicilieerd.
Sinds de sluiting van de horecazaken zijn er heel wat jobs weggevallen en zijn er veel mensen tijdelijk werkloos. Vanaf de eerste lockdown zat de teller van het aantal tijdelijk werklozen al op 14.000. Dit cijfer betreft enkel werknemers uit de Brusselse horeca. In de zomermaanden juni, juli en augustus daalde het aantal werklozen door de tijdelijke heropening van de horecazaken. Toen de zomer langzaam op zijn einde liep, verslechterde de situatie duidelijk. Hierdoor moest de horeca vanaf 19 oktober opnieuw sluiten tot op heden. Het aantal (tijdelijk) werklozen nam dus opnieuw toe.
Binnenlands en buitenlands toerisme
De horecasector ondervond eveneens de gevolgen van de daling in zowel vrije tijds-als zakelijk toerisme. In eerste instantie werden de hotels hierdoor getroffen, maar dit had ook een directe impact op de restaurants en cafés. De Brusselse hotels kenden nog slechts een reservatiegraad tussen de 5% en 15%. De grenzen werden gesloten en dit zorgde voor een afname van het internationale toerisme.
Naar zomer 2020 toe gingen de grenzen weer beperkt open en werd er via verschillende campagnes aangezet om een staycation te boeken in eigen land, regio’s zoals de kust en de Ardennen plukten hier de vruchten van maar een citytrip naar de hoofdstad was jammer genoeg duidelijk minder in trek voor de Belgen.
Op vlak van binnenlands zakelijk toerisme zorgde ook de overstap naar telewerk voor een vermindering van inkomsten voor de horecasector. Werknemers die wel eens een hapje gingen halen tijdens hun werkdag of op hun route naar het werk ‘s ochtends af en toe een koffietje gingen drinken vielen nu weg.
Balans
Het was van begin af aan al snel duidelijk hoe groot de impact van de coronacrisis zou zijn op de verschillende sectoren. Een enquête van de Economic Risk Management Group (ERMG) in juni gaf aan dat de crisis zo’n 75% impact zou hebben op de investeringen van de horecazaken. In vergelijking met de situatie van vóór de coronacrisis, heeft de crisis nu met andere woorden grote gevolgen voor de gehele sector en is de kans op faillissementen sterk toegenomen. Zo zagen we in juni dat er in heel België bijna 23,9% van de failliet verklaarde bedrijven horecazaken zijn. In diezelfde maand sloten 27 horecazaken in Brussel hun deuren definitief. Tussen de periode van januari en oktober 2020 werden in totaal 235 Brusselse horecazaken failliet verklaard.
Ook verloren heel wat mensen hun baan. Van januari tot en met oktober verloren zo’n 454 horecamedewerkers hun job. Naar de toekomst toe worden er nog heel wat faillissementen gevreesd. Na de coronacrisis zal pas duidelijk worden hoe groot de totale schade is.
Vooruitzichten
Elke sector hoopt dat de coronacrisis snel voorbij zal gaan en dat het vaccinatie-proces vlot zou verlopen. Maar de horecasector is één van de sectoren die het langst hebben geleden en die dus een heropening verdienen. Toch zal het leven niet meer hetzelfde zijn als voordien. Daarom is er vaak sprake van een “nieuwe norm”. Zo zal het nog even duren vooraleer de stad weer volledig door toeristen wordt ingepalmd. De hotels, maar ook de restaurants en cafés zullen zich daarom in eerste instantie voornamelijk moeten richten op binnenlandse toeristen.
Daarnaast zullen er bij de heropening maar weinig vacatures openstaan omdat de uitbaters hun verliezen hoogstwaarschijnlijk eerst zullen willen compenseren. Ook wordt verwacht dat de sector minder aantrekkelijk zal zijn voor potentiële werknemers, aangezien nu duidelijk werd dat deze sector crisissen zoals deze maar moeilijk kan doorstaan.
Toch worden er ook positieve vooruitzichten verwacht: als de horeca heropent en terug op volle toeren draait, zal de sector snel herstellen en de schade recupereren. De horecasector is een zeer dynamische sector aangezien er vrij lage investeringskosten verbonden zijn aan het opstellen van een zaak. Hierdoor wordt er verwacht dat deze sector sneller zal kunnen herstellen dan andere sectoren zoals o.a. de industrie. Ook zijn de horecazaken van plan om nog meer in te zetten op betere kwaliteit en goede naleving van sanitaire regels.
Bron: NBB, Tracé Brussel, Securex en Federatie Horeca Brussel